Emma: “Ik heb een betere band met mijn schoonmoeder, dan mijn eigen moeder, zij begrijpt me al jaren niet meer”

We hadden net de laatste hand gelegd aan de taart voor Loek

Vijf kaarsjes. Vijf. Het voelt als gisteren dat ik hem voor het eerst in mijn armen had. Ans, mijn schoonmoeder, stond naast me in de keuken. Haar hand rustte op mijn rug, zoals ze altijd doet als ze voelt dat ik volschiet. “Je bent een prachtmoeder,” zei ze. Ik slikte. “Dank je… dat betekent meer dan je denkt,” antwoordde ik. En dat was ook zo. Mijn eigen moeder had ik die ochtend kort aan de telefoon gehad. Ze zei dat ze misschien nog wel zou langskomen, “als het uitkomt”. Het kwam haar zelden uit.

De band met mijn moeder is altijd ingewikkeld geweest

Het begon niet met ruzies of harde woorden. Mijn moeder, Sjaan, was gewoon niet warm. Ze was zakelijk. Correct. Gestructureerd. Je kon haar geen slechte moeder noemen, ze deed wat moest. Maar ze straalde nooit iets uit van: ik ben blij dat jij er bent. Ze hield van regels, van orde, van dingen zoals zij het wilde. Toen ik op mijn zevende een werkstuk over vulkanen maakte en er een knalrode kartonnen Vesuvius bij knutselde, legde ze haar hand erop en zei: “Niet netjes geknipt. Dat kun je beter.” En dat typeerde haar. Alles kon beter. Mijn haar, mijn cijfers, mijn houding, mijn keuzes. Ook later, toen ik op kamers ging, belde ze niet om te vragen hoe het ging. Alleen als ze iets wilde weten: wanneer ik bij oma langs zou gaan of of ik nog met Kerst kwam. Geen “mis je het thuis een beetje?” of “hoe bevalt het daar?” Nee. Praktisch. Afstandelijk. Ik herinner me dat ik een keer huilend belde – liefdesverdriet, kapot van binnen. Haar antwoord: “Trek het je niet zo aan. Er zijn ergere dingen.” Misschien was dat ook zo. Maar ik had toen geen behoefte aan relativering. Alleen aan iemand die zei: “Wat rot voor je. Kom maar hier.”

Bij Ans voel ik me wél gezien, altijd al

Toen ik mijn man, Jochem, leerde kennen, had ik niet verwacht dat ik zijn moeder zo leuk zou vinden. Sterker nog: ik had me voorbereid op alles. Een schoonmoeder die me zou afkeuren, controleren, vergelijken. Maar toen ik voor het eerst bij haar thuis kwam, voelde het alsof ik thuis kwam. Ze deed de deur open, gaf me een knuffel alsof ik al jaren bij de familie hoorde. “Emma! Wat leuk dat je er bent, kom binnen. We gaan borrelen, ik heb zó’n lekkere brie gehaald, je houdt toch van brie?” Ze wist het al. Van Jochem. We zaten aan haar keukentafel, zo’n echte, van massief hout, met van die wiebelige stoelen eromheen en een pot thee in het midden. Ik had nog geen slok genomen of ze zei: “Ik ben zó blij dat Jochem jou heeft gevonden. Je brengt rust in hem. En vrolijkheid.” Ik glimlachte ongemakkelijk. “Oh, nou eh… dank je.” Ze legde haar hand even op de mijne. “Dat meen ik.” Vanaf die dag voelde ik me welkom. Niet omdat ze me perse fantastisch vond, maar omdat ze me zag.

Sjaan en ik botsen op elk belangrijk moment

De dag dat ik vertelde dat ik zwanger was van Loek, was typisch. We hadden haar uitgenodigd voor een lunch. Ik had speciaal een kaart gemaakt, met op de voorkant een foto van een echoprent en binnenin de tekst: Jij wordt oma. Ze las het. Knikte. “Gefeliciteerd,” zei ze. En daarna: “Dat wordt dan wel druk met werk en alles.” Dat was het. Geen traan. Geen lach. Alleen een soort droge erkenning van het feit. Een uur later appte ik Ans dezelfde foto. Binnen drie minuten had ik een spraakbericht van een halve minuut vol uitroepen, liefde en plannen voor zelfgemaakte babykleertjes.

Toen Loek geboren werd, kwam mijn moeder één keer langs in het ziekenhuis

Ze had een bos bloemen bij zich, die de verpleegkundige uiteindelijk maar in een emmer zette omdat niemand eraan gedacht had een vaas te regelen. Sjaan keek vooral naar het horloge. Na een halfuur zei ze: “Nou, ik laat jullie maar even. Je hebt vast behoefte aan rust.” Ans daarentegen stond de volgende ochtend aan mijn bed met een thermoskan verse koffie, zelfgebakken cake en een stapel minuscule rompertjes. “Mag ik hem even vasthouden?” vroeg ze met waterige ogen. En ik huilde. Omdat dat precies was wat ik nodig had.

Ans begrijpt zelfs wat ik niet uitspreek

Ik hoef haar niets uit te leggen. Ze ziet het aan mijn gezicht. Laatst nog. Loek was ziek geweest, sliep slecht en ik zat er echt doorheen. Ans kwam langs, zogenaamd voor “even een kopje koffie”. Ze keek me aan, zei niets, liep naar de keuken en begon soep te maken. “Ik ga lekker voor jullie koken” Ik knikte. “En daarna breng ik Loek naar bed, dan kun jij douchen, slapen of iets lekker voor jezelf doen. Oké?” Mijn eigen moeder zou waarschijnlijk geappt hebben: “Beterschap met Loek. Hopelijk knapt hij snel op.” En dat was het. Het verschil zit in de daden. Ans begrijpt dat hulp niet per se groot of spectaculair hoeft te zijn. Een kommetje soep, een arm om je schouder, een grap op het juiste moment. Dat is echte liefde.

“Jij lijkt meer op mij dan mijn eigen dochter”

Ze zei het een keer, lachend, maar het raakte me zo erg. We stonden samen op een rommelmarkt. Ik had een te schattig vintage vestje gevonden voor Loek en zij stond met een stapel boeken over tuinieren. “Jij bent mijn kringloopmaatje,” zei ze. “Jij houdt net zo van snuffelen als ik. Eigenlijk lijk jij meer op mij dan mijn eigen dochter.” Ik glimlachte. Maar ik voelde ook iets prikken in mijn borst. Omdat het waar was. En omdat het verdrietig is dat het zo moet zijn.

Jochem weet het ook, hij zegt het soms

“Ik denk dat jij een soort moeder inhaalt via mijn moeder,” zei hij laatst. We zaten op de bank, Loek sliep eindelijk. Ik keek opzij. “Wat bedoel je?” “Je vertrouwt haar en belt haar voor advies. Je vertelt haar dingen die je je eigen moeder nooit zou vertellen.” Hij had gelijk. Toen ik twijfelde of ik na mijn verlof wel weer aan de slag wilde in mijn oude baan, had ik er met niemand over durven praten. Behalve met Ans. Ze keek me aan en zei: “Weet je, werk komt en gaat. Maar die eerste jaren met je kind… die krijg je nooit terug. Wat je ook kiest, kies iets waar je over tien jaar nog vrede mee hebt.” Dat was het. Geen druk. Alleen wijsheid.

Met Sjaan blijf ik steken in het verleden

Ik heb heus geprobeerd. Echt. We hebben gesprekken gehad. Meerdere keren. Maar het draait altijd weer uit op hetzelfde patroon. Ik probeer haar te laten binnenkomen, iets te voelen, iets te zeggen wat dieper gaat dan een nieuw servies of de tuin. Maar het lukt niet. “Jij denkt altijd dat ik het fout doe,” zei ze ooit een keer. “Dat is niet zo,” zei ik. “Ik wil gewoon dat je soms een beetje meer een moeder bent.” Ze begreep niet wat ik bedoelde. Of wilde het niet begrijpen. Wij zullen elkaar nooit begrijpen. Verdrietig he!?

En toch voel ik me soms schuldig

Alsof ik haar tekortdoe. Alsof ik te hard oordeel. Ze heeft vast ook haar rugzak. Haar eigen moeder was afstandelijk. Misschien doet ze wat ze kent. Maar ik verlang nog steeds, als volwassen vrouw, naar een moeder die zegt: “Wat ben ik trots op je.” Of: “Kom maar even bij mij.” Het kleine kind in mij. En die moeder heb ik in Ans gevonden. Ze stuurde me laatst een kaart Zomaar. Geen reden. Gewoon een kaart, handgeschreven, met de woorden:

“Lieve Emma, ik hoop dat je weet hoe bijzonder je bent. Ik ben blij dat jij in ons leven bent gekomen. Dank je dat je mijn schoondochter bent, maar vooral: dank je dat je jij bent.”

Ik las het. En ik kreeg een brok in m’n keel. Het is keihard voor mijn echte moeder. Maar het is wat het is.

Ik verwacht niets meer van Sjaan

In ieder geval geen diepe gesprekken. Ik ben dankbaar dat ik Ans heb. Omdat ze vult wat leeg is. Sommige banden zijn geen bloedbanden, maar ontstaan door liefde. En soms is dat nog sterker.